Η ηφαιστειακή δραστηριότητα στην Ελλάδα ξεκίνησε πριν από πέντε εκατομμύρια χρόνια, και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Στην Ευρώπη τα περισσότερα ενεργά ηφαίστεια βρίσκονται στην Ιταλία, και ακολουθεί κατά πόδας η χώρα μας. Στο άρθρο θα δούμε αν υπάρχει ηφαιστειακός κίνδυνος στον Ελλαδικό χώρο, και γιατί οι κορυφαίοι επιστήμονες θεωρούν ότι δυο από τα ηφαίστεια μας συγκαταλέγονται στα πιο επικίνδυνα του κόσμου.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος στα ηφαίστεια
Ο κίνδυνος δεν προέρχεται τόσο από τη λάβα, η οποία, παρόλο που καίει και θάβει τα πάντα στο πέρασμά της, συνήθως κινείται αργά με ανώτερη ταχύτητα τα 30 χιλιόμετρα την ώρα. Έτσι οι άνθρωποι μπορούν να την αποφύγουν. Ο κίνδυνος υπάρχει μόνο αν καθυστερήσει η εκκένωση μιας περιοχής.
Οι πιο επικίνδυνες εκρήξεις είναι αυτές στις οποίες το μάγμα έχει μικρή ρευστότητα και πολλά διαλυμένα αέρια. Όσο πιο όξινο είναι το μάγμα, τόσο πιο καταστροφικό είναι.
Αυτές οι εκρήξεις δημιουργούν τις πυροκλαστικές ροές, γνωστές ως "χιονοστιβάδες" από πέτρες, στάχτες και αέρια που κινούνται με ταχύτητα 100 χλμ την ώρα, και μπορούν να φθάσουν σε θερμοκρασία έως 700 βαθμούς Κελσίου.
Τέτοια πυροκλαστικά κύματα κατέστρεψαν την Πομπηία το 79 μ.Χ. και σκότωσαν σχεδόν 30.000 ανθρώπους στη Μαρτινίκα της Καραϊβικής το 1902.
Παρόμοια είναι και τα ονομαζόμενα "Λαχάρ" (ινδονησιακή λέξη), που είναι λασποροές θραυσμάτων από μείγμα πυροκλαστικών υλικών και νερού, και κινούνται με μεγάλη ταχύτητα. Μπορούν να εξαπλωθούν σε απόσταση δεκάδων χιλιομέτρων από το ηφαίστειο. Το 1985 στην Κολομβία περίπου 25.000 άνθρωποι πέθαναν από τέτοια Λαχάρ.
Η ηφαιστειακή στάχτη στον αέρα μπορεί να ταξιδέψει σε απόσταση ακόμη και χιλιάδων χιλιομέτρων, θάβοντας γεωργικές καλλιέργειες και ολόκληρες περιοχές, παρεμποδίζοντας επίσης τις αερομεταφορές και προκαλώντας κλιματικές αλλαγές.
Κατά τη διάρκεια της εκρηκτικής δραστηριότητας ενός ηφαιστείου, μπορεί να προκληθεί κατάρρευση με αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας κεντρικής κοιλότητας που ονομάζεται καλδέρα.
Η Κλίμακα Ηφαιστειακής Εκρηκτικότητας
Ο Δείκτης Ηφαιστειακής Εκρηκτικότητας, με το διεθνές αρκτικόλεξο VEI (Volcanic Explosivity Index), είναι η καθιερωμένη διεθνώς κλίμακα μέτρησης της ηφαιστειακής ενέργειας που εκλύεται κατά την έκρηξη ενός ηφαιστείου, και φθάνει έως το οκτώ.
Με τον δείκτη ισχύος στο επτά (VEI-7), έχουν χαρακτηριστεί εκρήξεις τεσσάρων ηφαιστείων, συμπεριλαμβανομένης και αυτής του ηφαιστείου της Θήρας, ενώ δεν υπάρχει καμία με VEI-8 στους ιστορικούς χρόνους.
Στους προ-ιστορικούς θεωρείται ότι υπήρξε VEI-8 στο ανησυχητικά ενεργό υπερηφαίστειο του Yellowstone των ΗΠΑ.
Τα σημαντικά ηφαίστεια στην Ελλάδα
Στη χώρα μας τα ηφαίστεια φτάνουν τα 39, ενώ πέντε από αυτά είναι ακόμα ενεργά, σχηματίζοντας το λεγόμενο "Ηφαιστειακό τόξο" του Νοτίου Αιγαίου, το οποίο ξεκινά από την Κόρινθο και καταλήγει στη Νίσυρο. Πρόκειται για μια ζώνη μήκους περίπου 500 χιλιομέτρων και πλάτους 20 έως 40 χλμ.
Ωστόσο, ο ηφαιστειακός κίνδυνος στον Ελλαδικό χώρο περιορίζεται μόνο στα ενεργά ηφαίστεια της Σαντορίνης και της Νισύρου, και σε ακτίνα μερικών δεκάδων χιλιομέτρων από αυτά.
Σαντορίνη - Κολούμπο
Το ηφαίστειο της Θήρας, το οποίο μάλιστα διαθέτει και τον μεγαλύτερο κρατήρα παγκοσμίως, και το υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούμπου βορειανατολικά της Σαντορίνης, είναι από τα γνωστότερα ενεργά ηφαίστεια στο κόσμο.
Η πιο καταστροφική έκρηξη συνέβη στη Μινωική περίοδο μεταξύ 1600 και 1627 π.Χ, με διασπορά τέφρας από άκρο σε άκρο στην Ανατολική Μεσόγειο, και όπως αναφέρεται ήταν ισχύος "επτά" στην κλίμακα VEI.
Κατά την διάρκεια της τρομερής ηφαιστειακής έκρηξης, ολόκληρο το κέντρο του νησιού βυθίστηκε στη θάλασσα, προκαλώντας τεράστια θαλάσσια κύματα βαρύτητας (τσουνάμι), που ενδέχεται να ευθύνονται για την καταστροφή του Μινωικού Πολιτισμού στην Κρήτη.
Αυτό που αποτελεί σήμερα τη Σαντορίνη είναι ένα μεγάλο μέρος του τότε κυκλικού νησιού, με σχήμα ημισελήνου, όπου βρίσκεται και η μεγαλύτερη καλδέρα της Γης, με ύψος 300 μέτρα και διάμετρο έντεκα χιλιόμετρα.
Νίσυρος
Το ηφαίστειο της Νισύρου συγκαταλέγεται και αυτό στα ενεργά ηφαίστεια της χώρας μας, και ανήκει στο ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου.
Έχει συνολικά πέντε κρατήρες με μεγαλύτερο τον "Στέφανο", διαμέτρου 260 μέτρων και βάθους 30 μέτρων. Οι πέντε κρατήρες του ηφαιστείου σχηματίζουν το οροπέδιο του Λακκίου, το οποίο δημιουργήθηκε από την υδροθερμική έκρηξη του ηφαιστείου το 1552.
Η Νίσυρος αποτελεί τη "μητρόπολη" μιας μεγάλης υποθαλάσσιας ηφαιστειακής επαρχίας (που απλώνεται μεταξύ της Κω και της Τήλου), η οποία περιλαμβάνει τουλάχιστον άλλα έξι ενεργά και ανεξάρτητα ηφαίστεια, καθένα από τα οποία βρίσκεται σε διαφορετικό στάδιο εξέλιξης
Κως
Η Κως είναι η μικρότερη και λιγότερο γνωστή ηφαιστειογενής περιοχή, ιδίως σε σχέση με τα υπόλοιπα ηφαίστεια των νησιών του Αιγαίου.
Παρότι δεν έχει δημιουργήσει παρόμοιες γεωλογικές μορφές με τα άλλα ηφαίστεια στην Ελλάδα, ωστόσο, πριν 160.000 χρόνια ήταν υπερηφαίστειο που είχε δώσει μια τεράστια και καταστροφική έκρηξη VEI-7, παρόμοια με αυτή της Σαντορίνης.
Μήλος
Η Μήλος δημιουργήθηκε από ηφαιστειακή δραστηριότητα που έλαβε χώρα στο παρελθόν, και αυτός είναι ο λόγος που θεωρείται εξ ολοκλήρου ως ένα ηφαιστειακό νησί.
Παρότι παρουσιάζει μια πολύ έντονη υδροθερμική δραστηριότητα, όμως, οι μελλοντικές εκρήξεις θεωρούνται προς το παρόν απίθανες, αλλά είναι δυνατόν κάποια στιγμή στο μέλλον να ξανακάνουν την εμφάνιση τους.
Μέθανα
Το ηφαίστειο στα Μέθανα είναι γνωστό από τα αρχαία χρόνια και η ηφαιστειακή δραστηριότητα του είναι γνωστή από την περίοδο 276 έως 239 π.χ. από αναφορές που έκαναν οι γνωστοί αρχαίοι ιστορικοί Στράβωνας, Παυσανίας και Οβίδιος.
Κοντά στο χωριό Καμένη Χώρα στα Μέθανα βρίσκεται ο πιο γνωστός κρατήρας από τους 30 κρατήρες του ηφαιστείου των Μεθάνων.
Σουσάκι
Βρίσκεται σε απόσταση περίπου 54 χιλιομέτρων από την Αθήνα, στην περιοχή των Αγίων Θεοδώρων και στα σύνορα της Αττικής με την Κορινθία.
Πρόκειται για ηφαίστειο χωρίς κρατήρα, που ωστόσο, ακόμη και σήμερα διατηρεί έντονη μετά-ηφαιστειακή δραστηριότητα. Το Σουσάκι, αποτελεί το βόρειο άκρο του ελληνικού ηφαιστειακού τόξου.
Οι ανησυχίες των Ηφαιστειολόγων
Οι καθηγητές τριών αμερικάνικων πανεπιστημίων, Stephen Self, Chris Newhall, και Alan Robock, έχουν επανειλημμένως επισημάνει ότι αναμένονται εκρήξεις ηφαιστείων, και η επόμενη ισχυρή ηφαιστειακή έκρηξη ισχύος VEI-7 θα βρει τον κόσμο απροετοίμαστο.
Οι τρεις ηφαιστειολόγοι τονίζουν ότι πρέπει οι επιστήμονες να αρχίσουν να μελετούν πιο συστηματικά τις πιθανές επιπτώσεις στις επικοινωνίες και στα GPS, και να προετοιμάζουν σχέδια για την επόμενη έκρηξη ισχύος VEI-7.
Βασικό αντικείμενο έρευνας επίσης πρέπει να είναι η προσπάθεια καλύτερης πρόβλεψης για το πού μπορεί να συμβεί μια τέτοιας κλίμακας έκρηξη.
Μελέτη με ειδικό βάρος
Η μελέτη τους δημοσιεύθηκε στα τέλη του Φεβρουαρίου 2018, λίγους μήνες πριν εμφανιστούν οι δυο πρόσφατες εκρήξεις στη Χαβάη και Γουατεμάλα. Οι Νιούχολ και Σελφ είναι αυτοί που δημιούργησαν τον διεθνή δείκτη VEI το 1982, και ως εκ τούτου όλοι οι επιστήμονες θεωρούν ότι η γνώμη τους έχει ειδικό βάρος.
Οι ερευνητές θεωρούν ότι μέσα στα πιο επικίνδυνα ηφαίστεια στον κόσμο είναι αυτά της Σαντορίνης και της Κω, τα οποία είναι υποψήφια για να προκαλέσουν μια νέα μέγα-έκρηξη ισχύος VEI-7, που μπορεί να συμβεί στη διάρκεια της ζωής μας, ή μετά από εκατοντάδες χρόνια.
Σύμφωνα με τη μελέτη, από μια μελλοντική έκρηξη των ελληνικών ηφαιστείων θα κινδυνεύσει άμεσα το νησί της Σαντορίνης, και τα νησιά Νίσυρος, Κως, και Γυαλί.
Η δημιουργία του καταλόγου των υποψήφιων υπερηφαιστείων έγινε από τους ερευνητές με βάση κρίσιμα επιστημονικά κριτήρια, που περιλαμβάνουν το εκρηκτικό παρελθόν τους, τις τωρινές ενδείξεις κινητικότητας, το γενικότερο τεκτονικό περιβάλλον τους, τη σύνθεση του μάγματος, την πιθανή διαρροή αερίων κ.α.
Ερευνητές από Ιταλία και Ελλάδα
Την περίοδο 2011-12, μετά από 25 χρόνια που επικρατούσε σχετική ησυχία στην καλδέρα, το ηφαίστειο της Σαντορίνης είχε εμφανίσει μια έξαρση με σεισμούς, συσσώρευση μάγματος, μεταβολή του εδάφους σε ύψος και έκταση, και αυξημένη ροή αερίων.
Η δραστηριότητά του ενεργοποίησε Έλληνες και ξένους γεωλόγους, σεισμολόγους, ηφαιστειολόγους και άλλους ειδικούς, οι οποίοι τόνισαν την ανάγκη διαρκούς παρακολούθησης του ηφαιστείου, όπως και συμβαίνει στις ημέρες μας.
Μια από τους ερευνητές είναι η Παρασκευή Νομικού, επίκουρη καθηγήτρια από το Τμήμα Γεωλογίας & Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών .
Η Ελληνίδα επιστήμων που κατάγεται από την Σαντορίνη, και η οποία παρακολουθεί το ηφαίστειο εδώ και χρόνια, επεσήμανε ότι, όπως έχει δείξει η ιστορική εμπειρία, τα ηφαίστεια προειδοποιούν με διάφορα σημάδια πριν από μία επικείμενη έκρηξη.
Ωστόσο, ανέφερε ότι το ηφαίστειο Κολούμπος βορειανατολικά της Σαντορίνης σε απόσταση επτά χιλιομέτρων και σε βάθος 500 μέτρων, χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, καθώς αποτελεί το πιο ενεργό υποθαλάσσιο ηφαίστειο στην Ευρώπη.
Περιβάλλεται από υδροθερμικές "καμινάδες", με θερμοκρασία 220 βαθμών Κελσίου, που εκλύουν διοξείδιο του άνθρακα σε ποσοστό 99%, και υπάρχουν βίαιες εκροές ρευστών και αερίων κάθε περίπου δύο λεπτά, πράγμα που αποτελεί ένδειξη έντονης κινητικότητας.
Μάλιστα όπως αναφέρεται στην περιοχή ζουν ασυνήθιστοι μικροοργανισμοί, για τους οποίους έχει δείξει ενδιαφέρον να τους μελετήσει ακόμη και η Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA).
Η "ανάσα" του Κολούμπου
Άλλη μια μελέτη, με επικεφαλής τον Έλληνα επιστήμονα Ευάγγελο Μπακάλη του Τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου της Μπολόνια, δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Nature Scientific Reports".
Συμμετείχαν επίσης ο επίκουρος καθηγητής Θεόδωρος Μερτζιμέκης από το Τμήμα Φυσικής, και η επίκουρη καθηγήτρια Παρασκευή Νομικού.
Χρησιμοποιώντας τηλεκατευθυνόμενα ρομπότ βαθιάς θάλασσας, εξοπλισμένα με ευαίσθητους αισθητήρες τελευταίας τεχνολογίας, αλλά και εξελιγμένα μαθηματικά μοντέλα, οι ερευνητές κατέγραψαν και ανέλυσαν τη θερμοκρασία του υδροθερμικού πεδίου που βρίσκεται μέσα στο βυθό του Κολούμπου.
Σύμφωνα με τον επικεφαλή της έρευνας Ε. Μπακάλη: "Η συγκεκριμένη διεργασία μοιάζει καταπληκτικά με το μηχανισμό μιας καυτής ανάσας. Είναι η ανάσα του Κολούμπου". Η συγκεκριμένη συμπεριφορά παρατηρείται για πρώτη φορά παγκοσμίως.
Μπορούμε να δούμε παρακάτω μια διαφορετική πύρινη "ανάσα", που κατέγραψε μια ομάδα ηφαιστειολόγων, σε ένα από τα πιο εντυπωσιακά βίντεο για τα ηφαίστεια.
Ετοιμότητα για ηφαιστειακές εκρήξεις
Οι ηφαιστειακές εκρήξεις είναι ένα από τα γεωλογικά φαινόμενα που θεωρούνται προβλέψιμα, με την προϋπόθεση ότι η δραστηριότητα ενός ηφαιστείου παρακολουθείται και ελέγχεται μεθοδικά.
Ωστόσο, παρά την επικινδυνότητα τους, μόνο ένα στα πέντε ηφαίστεια της Γης (το 20%) παρακολουθείται συστηματικά με επίγεια όργανα, σύμφωνα με την ηφαιστειολόγο δρα Σάρα Μπράουν του βρετανικού Πανεπιστημίου του Μπρίστολ.
Παρ' όλα αυτά, σε ότι μας αφορά, το φθινόπωρο του 2012 για πρώτη φορά Έλληνες και ξένοι επιστήμονες είχαν ποντίσει επιστημονικά όργανα στο βυθό της καλδέρας της Σαντορίνης για μακρόχρονη παρακολούθηση της υποθαλάσσιας ηφαιστειακής δραστηριότητας.
Τα πρόδρομα φαινόμενα των ηφαιστειακών εκρήξεων είναι τα ακόλουθα:
- Σεισμική δραστηριότητα.
- Εδαφικές παραμορφώσεις στο χώρο του ηφαιστείου.
- Υδροθερμικά φαινόμενα.
- Χημικές μεταβολές.
Πριν από την έκρηξη
- Να είμαστε προετοιμασμένοι για τα φαινόμενα που συνοδεύουν τις ηφαιστειακές εκρήξεις, όπως, πυροκλαστικές ροές, λασποροές, κατολισθήσεις, σεισμοί, έκλυση τοξικών αερίων, πτώση ηφαιστειακής στάχτης και τσουνάμι.
- Εάν κατοικούμε σε περιοχή κοντά σε ηφαίστειο καταστρώνουμε οικογενειακό σχέδιο εκκένωσης, και επιλέγουμε κατάλληλη οδό διαφυγής σύμφωνα με τις οδηγίες των Αρχών.
Κατά την διάρκεια της έκρηξης
- Εφόσον βρισκόμαστε σε μικρή απόσταση από την έκρηξη, απομακρυνόμαστε άμεσα και κινούμαστε σε περιοχές με σχετικά υψηλό υψόμετρο, διότι είναι πολύ πιθανό να συμβούν εκτινάξεις και ροές λάβας, πυροκλαστικές ροές, καθώς και έκλυση τοξικών αερίων.
- Ακολουθούμε πιστά τις οδηγίες εκκένωσης της περιοχής που δίδονται από τις Αρχές.
- Εάν βρισκόμαστε σε παράκτια περιοχή μετακινούμαστε προς περιοχές με υψηλότερο υψόμετρο, καθώς διάφορα φαινόμενα που συνοδεύουν μια ηφαιστειακή έκρηξη μπορεί να προκαλέσουν τσουνάμι.
Μετα την έκρηξη
- Παραμένουμε σε στεγασμένο χώρο, ιδιαίτερα αν υπάρχει χρόνιο αναπνευστικό πρόβλημα.
- Συνεχίζουμε να φοράμε προστατευτικά γυαλιά ασφαλείας καθώς και μάσκα μιας χρήσης.
- Συνεχίζουμε να φοράμε μακριά ρούχα.
- Καθαρίζουμε τις στέγες, των σπιτιών από την ηφαιστειακή τέφρα, η οποία μπορεί να γίνει πολύ βαριά και να προκαλέσει καταπτώσεις.
- Καθαρίζουμε τους εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους των σπιτιών από την ηφαιστειακή τέφρα.
Υπάρχει ηφαιστειακός κίνδυνος στην Ελλάδα?
Οι εκρήξεις των ηφαιστείων είναι φυσικές καταστροφές που προκαλούν δέος και φόβο, ωστόσο, σε αντίθεση με τους σεισμούς, τα ηφαίστεια προειδοποιούν και έτσι μειώνονται αρκετά οι κίνδυνοι και οι ανησυχίες.
Αν θέλετε να μοιραστείτε την άποψη σας για το θέμα μπορείτε να μας γράψετε στα σχόλια.