Το Mindfulness — ή Ενσυνειδητότητα — δεν χρειάζεται να ψάξεις να το βρεις κάπου. Είναι μια ανθρώπινη ιδιότητα την οποία κατέχουμε φυσικά. Για να (ξανά)γίνουμε, λοιπόν, ενσυνείδητοι χρειάζεται να κοιτάξουμε μέσα μας και να ξεφύγουμε από την αυτοματοποιημένη ζωή που ζούμε. Στόχος λοιπόν, του Mindfulness είναι να επανασυνδεθούμε με τις βασικές ψυχικές και συναισθηματικές μας λειτουργίες.
Μηχανικές κινήσεις, αυτόματη ζωή
Είναι πολύ εύκολο να σταματήσουμε να προσέχουμε ό,τι συμβαίνει γύρω μας διότι η καθημερινότητά μας είναι βασισμένη σε μηχανικές κινήσεις. Παράδειγμα, βγαίνοντας από το σπίτι για να πάμε στο αυτοκίνητο, κάνουμε μόνο μηχανικές κινήσεις.
Κλειδώνουμε την πόρτα του σπιτιού πάμε στο αυτοκίνητο, το ξεκλειδώνουμε, μπαίνουμε μέσα το βάζουμε σε λειτουργία, πατάμε τον συμπλέκτη, βάζουμε ταχύτητα, κατεβάζουμε χειρόφρενο, ξεκινάμε. Ποια από αυτές τις κινήσεις χρειάζεται να τη σκεφτείς για να την κάνεις; Καμία. Διότι τις έχουμε επαναλάβει τόσες πολλές φορές που γίνονται αυτόματα. Και είναι τόσες πολλές οι μηχανικές κινήσεις μας που μπορούμε να πούμε ότι ζούμε μηχανικά.
Ζώντας λοιπόν μηχανικά, δημιουργούμε ένα κενό στο μυαλό μας το οποίο γεμίζει με σκέψεις του παρελθόντος ή του μέλλοντος. Αυτός ο χώρος όμως, σιγά σιγά γίνεται άπληστος και μεγαλώνει συνέχεια. Και γεμίζει με όλο και περισσότερες σκέψεις. Σκέψεις που αν τις παρατηρήσουμε θα δούμε ότι δεν διευκολύνουν καθόλου τη ζωή μας. Ίσα ίσα, τη δυσκολεύουν. Πως; Οι σκέψεις που συνήθως κατακλύζουν το μυαλό μας έχουν να κάνουν είτε με το παρελθόν, είτε με το μέλλον και όχι με τη παρούσα στιγμή.
Σκεπτόμενοι όμως, συνεχώς καταστάσεις του παρελθόντος — τότε που μου είχε πει εκείνο… Τότε που δεν είχα αντιδράσει σωστά, τότε που χώρισα, τότε που πληγώθηκα, τότε που…— δημιουργούμε μέσα μας δυσάρεστα συναισθήματα. Αλλά και οι σκέψεις για το μέλλον — κι αν γίνει αυτό;, Κι αν μου πει αυτό;, Και να δεις που…, κι άμα…— είναι υποθετικά σενάρια που το μόνο που μας προσφέρουν είναι φόβος, άγχος και ανασφάλεια.
«Κι εσύ κι ο γρύλος σου»
Αυτές οι σκέψεις, για το παρελθόν και το μέλλον, ξεκινούν συνήθως από τις πεποιθήσεις μας για έλεγχο και δικαιοσύνη. Ποιος δεν θέλει να ελέγχει τη ζωή του; Να κάνει ό,τι χρειαστεί για να μπορέσει να ζήσει όπως θέλει. Και βέβαια, αναθεωρεί για στιγμές του παρελθόντος κρίνοντας καταστάσεις που είτε δεν αντιδράσαμε σωστά είτε νιώσαμε αδικημένοι από κάποιον άλλον.
Για σκεφτείτε όμως, τι γίνεται όταν νιώθουμε αδικημένοι; Όταν μετανιώνουμε για κάτι; Τι γίνεται όταν οι σκέψεις μας αφορούν δυστοπικά σενάρια του μέλλοντος;
Οι σκέψεις δημιουργούν συναισθήματα και το πως νιώθουμε επηρεάζει τη διάθεση μας και την καθημερινότητά μας. Αυτό που οι λίγο μεγαλύτεροι θα λέγαμε ως «… κι εσύ κι ο γρύλος σου». Μπαίνουμε δηλαδή, σε μια διαδικασία σκέψης που όχι μόνο δεν μας βοηθά σε τίποτα, αλλά δυσκολεύει και πρακτικά τη ζωή μας. Πόσες φορές δεν έχεις νιώσει είναι άκεφη/ος ή εκνευρισμένη/ος ή φοβισμένη/ος ή προβληματισμένη/ος, χωρίς λόγο;
Επιστροφή στο παρόν
Ακούγεται πολύ απλό. Το μόνο που χρειάζεται για να βελτιώσουμε ποιοτικά τη ζωή μας είναι να γίνουμε ενσυνείδητοι. Όπως είπαμε άλλωστε, είναι μια φυσική μας λειτουργία. Όμως οι περισσότεροι από εμάς έχουμε αποσυνδεθεί εντελώς από αυτή κι έτσι θα χρειαστεί προσπάθεια, συνειδητή προσπάθεια για να μπορέσει ο εγκέφαλός μας να δημιουργήσει ξανά μια μόνιμη σύνδεση με το τώρα. Ζούμε σε μια εποχή που ακόμη και η επιστήμη έχει επιβεβαιώσει τα οφέλη της ενσυνειδητότητας.
Ήδη από το 1979 ο καθηγητής Jon Kabat-Zinn δημιούργησε το πρόγραμμα MBSR — Mindfulness-Based Stress Reduction— χρησιμοποιώντας πρακτικές οι οποίες μειώνουν το άγχος, το στρες, τους χρόνιους πόνους και βελτιώνουν τον ύπνο και την καθημερινότητα του ατόμου. Από τότε, έχουν ακολουθήσει πολλές έρευνες στον τομέα της ψυχικής υγείας που επιβεβαιώνουν τα οφέλη μιας ενσυνείδητης ζωής.
Το Mindfulness είναι συνδεδεμένο με τον διαλογισμό. Για όποιον έχει επιχειρήσει έστω και μία φορά να διαλογιστεί θα γνωρίζει ότι δεν είναι εύκολο. Ειδικά όταν προσπαθούμε να σταματήσουμε τις σκέψεις μας, τότε είναι που αυτές θεριεύουν και κατακλύζουν κάθε γωνιά του μυαλού μας φτάνοντάς μας σε σημείο να νιώθουμε ότι θα εκραγεί ο εγκέφαλος.
Βέβαια, όποιος έχει καταφέρει τελικά να διαλογίζεται, έστω και λίγα λεπτά καθημερινά, έχει κατανοήσει πόσο σημαντικός είναι αυτός ο χρόνος που το μυαλό μας θα ξεκουραστεί χωρίς σκέψεις, έννοιες και προβληματισμούς. Πόσο ηρεμία νιώθει όταν δεν δημιουργούνται τα επίπλαστα συναισθήματα των αρνητικών σκέψεων.
Εκτός από τον διαλογισμό λοιπόν, υπάρχουν και άλλες πρακτικές που μπορούν να μας βοηθήσουν να σταματήσουμε την ακατάπαυστη ροή των σκέψεων και να συνδεθούμε με το παρόν. Δοκίμασε λοιπόν το εξής:
Την επόμενη φορά που θα νιώσεις χαμένη/ος στις σκέψεις σου, όπου κι αν βρίσκεσαι, στο γραφείο, στο σπίτι, στο τρένο, ξεκίνα να παρατηρείς το περιβάλλον γύρω σου. Αφιέρωσε λίγα λεπτά στα οποία θα παρατηρείς τα πράγματα στο γραφείο σου, τις κινήσεις που κάνεις, τις μυρωδιές που μπορεί να νιώθεις ή τους ήχους που ακούς. Προσπάθησε να παρατηρήσεις ακόμη και θέματα που δεν είχες δώσει σημασία μέχρι τώρα.
Και τώρα έρχεται το δύσκολο. Προσπάθησε να είσαι απλή/ος παρατηρήτρια/της και όχι κριτής. Αν δηλαδή, παρατηρήσεις την κούπα του καφέ σου, μην μπεις στη διαδικασία να σχολιάσεις αν έχει ήδη κρυώσει. Αν παρατηρήσεις ότι δίπλα σου στέκεται ένας άνθρωπος, μην μπεις στη διαδικασία να κρίνεις το πρόσωπο, το ντύσιμο, τη στάση που μπορεί να έχει. Μείνε στο ότι στέκει δίπλα σου ένας άνθρωπος.
Οι περισσότερες σκέψεις μας θα έφευγαν όπως ήρθαν αν δεν μπαίναμε στη διαδικασία να τις επεξεργαστούμε με βάση τον εσωτερικό κριτή μας. Αν παρατηρήσεις λοιπόν ότι το μυαλό σου έχει αρχίσει την κριτική, συνειδητοποίησέ το και εστίασε σε ένα άλλο σημείο του παρόντος σου.
Αυτό θα χρειαστεί να το κάνεις πολλές φορές. Είναι χαρακτηριστικό του μυαλού μας να παρασύρεται από συνειρμούς σκέψεων. Μην κρίνεις ούτε τον εαυτό σου επειδή ξέφυγε πάλι η σκέψη σου. Μην τον μαλώνεις επειδή αντί να μείνει εστιασμένος το τώρα θυμήθηκε πάλι κάτι από το παρελθόν ή ανησυχεί πάλι για το μέλλον.
Κάθε φορά που συνειδητοποιείς ότι το μυαλό σου έχει παρασυρθεί σε σκέψεις και το επαναφέρεις στο τώρα, είναι και μια μικρή νίκη. Ένα ακόμη βήμα προς την ενσυνείδητη ζωή.
Αυτή είναι η πιο απλή πρακτική από την οποία μπορείς να ξεκινήσεις. Και όπως το λέει και η λέξη, είναι πρακτική. Μια απλή πρακτική αλλά όχι απαραίτητα εύκολη. Η επανάληψή της είναι αυτή που θα φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Δίνοντας προσοχή στην παρούσα στιγμή, απενεργοποιώντας τον εσωτερικό μας κριτή και παρατηρώντας τα συναισθήματά μας αλλά και τον κόσμο γύρω μας, μπορούμε να βελτιώσουμε τη ζωή μας.